Yakın bir tarihe kadar “İslam Birliği”nden söz etmek, günümüzdeki gelişmelerle kıyaslandığında, çok daha zor olurdu. Çünkü ne dünyanın ne de İslam dünyasının durumu, böyle bir birliğin oluşması için gerekli şartları taşıyordu. Aksine, böyle bir birliğin kurulmasına engel olabilecek pek çok şart vardı. Ancak dünya, 1980’lerden itibaren bir dizi değişim geçirdi ve bunlar bir İslam Birliği’nden söz etmeyi ve bunun kurulması için çalışmayı mümkün kıldı.
Dünya tarihine oranla çok kısa bir süreç olan bu dönemde yaşanan ve İslam Birliği’nin yolunu açan bu büyük değişimleri sırasıyla şu başlıklar altında inceleyebiliriz:
1) Müslümanların Özgürleşmesi
Yeryüzündeki son İslam Birliği, büyük, şanlı Osmanlı İmparatorluğu’ydu. Onun yıkılmasından itibaren, İslam dünyası irili ufaklı devletlere bölündü, bu devletlerin çoğu uzun süre Batılı devletlerin sömürgesi oldular. 1920’lerden itibaren tüm Ortadoğu, Kuzey Afrika, Hint Yarımadası ve Pasifik Müslümanları, İngiltere ve Fransa başta olmak üzere, Avrupalı sömürgeci devletlerin egemenliği altına girdiler. Orta Asya ve Kafkasya’daki Müslümanlar, çok daha katı bir idarenin, Sovyet Rus diktasının altındaydılar. Balkan Müslümanları, Sırplar ve Hırvatlar gibi gayrimüslim halkların yönetimi altına girdiler, II. Dünya Savaşı’ndan sonra ise bu yönetimler bir de komünist bir ideoloji benimseyerek İslam karşıtı bir yapıya büründüler.
Kısacası 20. yüzyılın önemli bir bölümünde dünya Müslümanlarının büyük bir bölümü sömürgeydi. 1950’lerde ve 60’larda sömürgeciliğin bitmesiyle Müslümanlar da özgürleşmeye başladılar. İngiltere önce Hint Yarımadasını, ardından da Ortadoğu’yu terk etti. Hint Yarımadasında Pakistan ve sonradan Bangladeş adını alacak Doğu Pakistan kuruldu. Ortadoğu’daki Mısır, Ürdün, Irak gibi Müslüman devletler bağımsızlıklarını kazandılar. Kuzey Afrika, uzun ve acı bir süreçten sonra Fransız emperyalizminden kurtuldu. Afrika’daki diğer Müslüman ülkeler de 1960’lı yıllarda birbiri ardına bağımsızlıklarını kazandılar. 1965 yılında da Doğu’da Malezya ve Endonezya bağımsızlıklarını ilan ettiler.
1980’lerin sonunda Komünist Blok’un ve 1991’de SSCB’nin çökmesiyle, bu yönetimlerin idaresi altındaki Müslümanlar da özgürlük kazandılar. Orta Asya’daki Müslüman Türki devletler 1.5 yüzyılı aşkın bir süredir devam eden Rus egemenliğinden kurtularak bağımsız birer cumhuriyet oldular. Komünizmin çökmesi, Balkan Müslümanlarına da özgürlük getirdi. Bosna-Hersek, Sırp egemenliğindeki Yugoslavya’dan kurtuldu ve Avrupa’nın ortasında bir Müslüman devlet olarak sahneye çıktı. Arnavutluk, komünist rejimden kurtuldu.
Bugün çeşitli ülkelerdeki azınlıklar ve Filistin, Keşmir gibi işgal altındaki birkaç Müslüman ülke hariç, dünya Müslümanları kendi siyasi egemenliklerine sahiptirler. Bu büyük siyasi değişim, 20. yüzyıl boyunca mümkün olmayan bir “İslam Birliği”nden söz etmeyi, 21. yüzyılda mümkün kılmaktadır.
20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren dünya siyasetinde yaşanan gelişmelerle, Arnavutluk’tan Malezya’ya kadar uzanan coğrafyadaki Müslüman ülkelerde önemli değişiklikler yaşandı. 1950’li ve 60’lı yıllarda pek çok Müslüman bağımsızlığına kavuştu. 1990’larda ise komünizmin yıkılmasıyla, Müslüman toplumlar daha özgür ve rahat bir yaşama kavuştular.
2) Din Dışı İdeolojilerin Etkisinin Azalması
İslam ülkeleri, yukarıda belirttiğimiz gibi 1950’lerden itibaren bağımsızlıklarını kazanmaya başladılar, ama bağımsızlık her zaman “bilinç” anlamına gelmiyordu. Tam tersine, bağımsızlıklarını kazanan İslam ülkelerinin bazılarında, İslam ahlakının özündeki değerlerle ters düşen ideolojik akımlar güç kazandı.
1950’lerde ve 60’larda Arap dünyasını derinden etkileyen “Arap Sosyalizmi” bunun bir örneğiydi. İslam ahlakında hiçbir şekilde yeri olmayan koyu bir Arap milliyetçiliğine ve yine İslam’da yeri olmayan radikal Marksist söylem ve metodlara dayanan Arap milliyetçiliği, bir anda güç kazandı, ancak hızla geriledi. Arap dünyasına ise sadece zaman kaybı ve gerilim getirdi.
Bunun dışında Müslüman ülkeler farklı kutuplara dağılmışlardır. O dönemde dünya ABD ve SSCB’nin başını çektiği iki kutba ayrılmıştı ve Müslüman ülkeler, ortak hareket etmek bir yana, bu iki kutba neredeyse eşit olarak dağılmış durumdaydılar. Arap ülkelerinin çoğu Sovyetler Birliği’ne yakın duruyordu. Müslüman Mısır, Müslüman Pakistan’la savaş halindeki Hindistan’la ortak hareket ederek “Bağlantısızlar” hareketine öncülük etmekte sakınca görmüyordu.
İslam dünyasının, siyasi, stratejik ve kültürel anlamda gerçekten “İslam Dünyası” olarak teşhis edilmesi ve ortaya çıkması, ancak Soğuk Savaş’ın bitiminden sonra mümkün oldu. Soğuk Savaş varken, “İslam dünyası”ndan söz etmek pek mümkün değildi. Soğuk Savaş’ın ardından ise, “İslam dünyası” önemli bir rol kazandı.
Soğuk Savaş devrinin kalıntılarının İslam dünyasından temizlenmesi süreci ise hala devam ediyor. Bununla birlikte yaşanan gelişmeler, Ortadoğu’da daha hoşgörülü ve demokratik bir iklimin oluşacağını müjdeliyor ve bu da İslam ahlakının anlaşılması, anlatılması ve yaşanması için kuşkusuz çok daha elverişli bir ortam hazırlıyor.
İslam dünyasının geleceğinin dünya barışını ve güvenliğini doğrudan ilgilendirdiği, günümüzde pek çok düşünür tarafından ifade edilmektedir. İslam dünyası yaklaşık 1.2 milyarlık nüfusu -Müslümanlar dünya nüfusunun yaklaşık dörtte birini oluşturmaktadır-, sahip olduğu yer altı zenginlikleri, coğrafyasının stratejik önemi ile büyük bir güçtür. Bugün gelinen noktada Müslümanların doğrudan veya dolaylı olarak, 21. yüzyıldaki gelişmelerde rol oynayacağı açıkça görülmektedir. Ancak elbette önemli olan, bu rolün, başta İslam dünyası olmak üzere tüm insanlığın faydasına olmasıdır.
3) Uluslararası İlişkilerde Medeniyet Kavramının Önem Kazanması
Soğuk Savaş’ın bitmesi, Müslümanları iki ayrı siyasi kampa ayıran zorunlu bölünmeyi ortadan kaldırdı. Bununla birlikte, siyasi ideolojiler yerine medeniyetlerin ön plana çıkmasını sağladı. Artık insanlar “Kimin tarafındasınız?” sorusuyla değil, “Kimsiniz?” sorusuyla tanımlanır hale geldi. Balkanlar’dan Orta Asya’ya, Uzakdoğu’dan Kuzey Afrika’ya kadar, kendilerini daha önce “sosyalist”, “Yugoslav”, “Sovyet”, “anti-komünist” veya “ulusçu” olarak tanımlayan pek çok insanın bu özellikleri değil, hangi medeniyeti temsil ettikleri önemli hale geldi.
Dünyanın medeniyetler temelinde tanımlanmasının tek nedeninin Soğuk Savaş’ın bitimi olmadığına da dikkat etmek gerekir. Bir diğer önemli neden, tüm dünyada ateizmin çöküşü ve din ahlakının yükselişidir. Bu, son iki yüzyıldır tüm dünyada kültürel bir hegemonya kurmuş olan materyalist felsefenin yeni bilimsel ve toplumsal gelişmelerle çökmeye başlamasıyla yakından ilgilidir. Özellikle bilimsel gelişmeler, materyalizmin dayanaklarını yıkmakta ve böylece insanların Allah’ın varlığının kanıtlarını daha açık biçimde görebilmelerini sağlamaktadır. Allah’a inancın giderek güçlendiği, insanların yeniden din ahlakına yöneldiği bir çağda, kuşkusuz İslam’a olan yöneliş de hızla yükselmektedir.
Bu kutlu görevi üstlenmek isteyen Müslümanlar;
Gelin, Müslümanların arasını bulalım. Birbirinin camisinde namaz kılmayan, selamlaşmayan, birbirinin yazdığı kitabı okumayan, ufak bir fikir farklılığı nedeniyle kardeşine tavır alan Müslümanların arasını bulalım. Bu gibi yapay ayrımlar kalksın. Allah’ın evleri olan camiler, şu veya bu grubun, şu veya bu mezhebin değil, tüm Müslümanların mescidi olsun. Her Müslüman birbiriyle selamlaşsın, birbiri ile sohbet etsin. Birbirine hoşgörü göstersin. Cemaatsel veya kişisel uzlaşmazlıklar son bulsun. Ve tüm Müslümanlar, elbirliği yaparak, tevazu ve hoşgörü içinde, Allah’a daha çok yakınlaşmak, O’nun bizlere lütfettiği İslam dinine daha çok hizmet etmek için çalışsınlar.
Ve Allah’ın bizlere verdiği şu emri hiçbir zaman unutmasınlar:
Allah’ın ipine hepiniz sımsıkı sarılın. Dağılıp ayrılmayın. Ve Allah’ın sizin üzerinizdeki nimetini hatırlayın. Hani siz düşmanlar idiniz. O, kalplerinizin arasını uzlaştırıp-ısındırdı ve siz O’nun nimetiyle kardeşler olarak sabahladınız. Yine siz, tam ateş çukurunun kıyısındayken, oradan sizi kurtardı. Umulur ki hidayete erersiniz diye, Allah, size ayetlerini böyle açıklar. (Al-i İmran Suresi, 103)
4) Müslümanlar Arasındaki İletişim ve Dayanışmanın Artması
İslam Birliği’nin yolunu açan çok önemli bir diğer gelişme ise, 1980’lerden itibaren giderek yükselen, 1990’larda -başta internet olmak üzere- iletişim teknolojisinin gelişmesiyle büyük hız kazanan yakınlaşma sürecidir. Tüm dünyanın birbiri ile yoğun bir kültürel alışveriş içine girmesi ve dünyanın tüm kültürlerinin ortak bir dille iletişim kurmasını sağlayan bu yakınlaşma, dünya Müslümanlarının da bilgiye olan ulaşımlarını kolaylaştırarak birbirleri ile olan temas ve iş birliklerini daha önce görülmemiş biçimde büyütmüştür. Böylece, Müslüman halkların bilinçlenmesinde çok büyük bir vesile olmuştur.
Sadece interneti ele almak bile, Müslümanlar arasındaki iletişimin ne kadar geliştiğini göstermektedir. İnternet teknolojisi, hem tüm insanlar için hem de Müslümanlar için önemli bir nimet olmuştur. İnternet sayesinde yapılan ortak çalışmaların sayısı artmış, bununla birlikte bilgiye ulaşma imkanları da çok genişlemiştir. Böylece İslam dünyası da dahil olmak üzere dünyanın dört bir yanında okuyan, düşünen, fikirler üreten ve çözümler geliştiren nesiller yetişmektedir. Malezyalı bir sosyal bilimci olan ve çalışmalarını Almanya’daki Freie Universität of Berlin’de sürdüren Farish A. Noor, bu gelişmelerin İslam dünyasındaki etkilerini ele alan bir çalışmasında şu tespitlerde bulunur:
Gelişen iletişim teknolojisi ve bilginin ve enformasyonun serbest akışı sayesinde, Müslümanlar artık İslami ilimlerin doğrudan özüne ulaşmada özgürdürler; İslami düşüncenin temel kitapları ve anlatımları artık uzak kütüphanelerdeki az sayıdaki kitapla sınırlı değildir…
Bunun sonuçlarından biri, İslami yönden bilinçli ve eğitimli yeni kitlelerin gelişmesidir. İslami metinlere ve bilgiye ulaşım aynı zamanda, (akademik sıfatı olmayan) normal Müslümanların da İslamiyet hakkında daha fazla öğrenmelerini, fikir yürütmelerini ve yorum yapmalarını sağlamaktadır. Bu, global İslami ağların kurulması sayesinde, Müslümanlık dünyanın dört bir yanında yaşanmaktadır. (Dr. Farish A Noor, The Caliphate: Coming Soon To A Country Near You? The Globalisation of Islamic Discourse and its Impact in Malaysia and Beyond, Institut fur Islamwissenschaft; Freie Universitat of Berlin, 2000 ; s. 31)
Noor’un ifadesiyle artık “zamanın ve mekanın sınır oluşturmadığı bir İslam dünyası” vardır. (Dr. Farish A Noor, The Caliphate: Coming Soon To A Country Near You?, s. 26)
Sadece internet değil, medya da dünya Müslümanlarını birleştirmektedir. Herhangi bir İslam ülkesindeki bir konu, bir anda tüm İslam ülkelerinde izlenmekte, aynı anda yankı uyandırmakta, oralardaki Müslümanların da ortak meselesi olmaktadır. Tüm bu imkanlar, Allah’ın izniyle Müslüman dünyasının çok daha aydınlık bir geleceğe kavuşabileceğini göstermektedir.
5) Batılıların Osmanlı Arayışları
Yazının başında da belirttiğimiz gibi, kurulacak bir İslam Birliği, hem Müslümanlar hem de gayrimüslimler için pek çok yarar sağlayacak, adil, demokratik ve çağdaş bir yapılanma olacaktır. İslam Birliği’nin kurulması durumunda, başta Batı olmak üzere diğer medeniyetler, dostane ve barışçıl ilişkiler kurabilecekleri, istikrarlı ve güvenilir bir otorite ile muhatap olacaklardır. Sözde Müslümanlar adına ortaya çıkan bazı radikal akımların engellenmesi ve tedavi edilmesi işi, İslam Birliği’nin işi olacak; Batı’nın bu konudaki endişeleri tamamen ortadan kalkacaktır.
İslam Birliği’nin yaklaşmakta olduğunu gösteren önemli alametlerden biri de, bu sözünü ettiğimiz “İslam Birliği ihtiyacı”nın, Batılılar tarafından da fark edilmesidir. Özellikle eski Osmanlı coğrafyası üzerinde bir asırdır devam eden otorite boşluğu teşhis edilmekte ve çözümün de ancak Osmanlı modelinin bir şekilde yeniden hayata döndürülmesiyle mümkün olacağı fikri yankı bulmaktadır.
Bu konuda Batı medyasında yer alan yorumlardan biri, 9 Mart 2003 tarihli New York Times gazetesinde yayınlanan David Fromkin imzalı “A World Still Haunted by Ottoman Ghosts” (Hala Osmanlı Hayaletleri İle Dolu Bir Dünya) başlıklı makaledir. Fromkin Makalesine “Bir hayalet ABD’yi rahat bırakmıyor, bu Osmanlı İmparatorluğu’nun hayaleti” diye başlamış ve bu konuyu detayı ile ele almıştır.
İngiliz gazeteci Timothy Garton Ash ise The Guardian gazetesinde yayınlanan 27 Mart 2003 tarihli makalesinde benzer bir analiz yaptı. Kosova ve Irak’taki sorunları ele alan Ash, “Her iki durumda da, hala, bir yüzyıl sonra bile, Osmanlı İmparatorluğu’nun mirası ile karşı karşıyayız” diyor ve yazısını şöyle noktalıyordu:
Yüzleşelim: (Irak’taki) bu kanlı savaş bittiğinde, 1918 yılına geri dönmüş olacağız, yani büyükbabalarımızın Balkanlar’dan Ortadoğu’ya kadar karşılaştığı soruların çoğuyla ve tam da aynı bölgelerde yüzyüze kalacağız. Ve hala bunlara verebilecek bir cevabımız yok. Bazen, Osmanlı İmparatorluğu’nu yeniden kurmamız gerektiğini düşünüyorum. (The Guardian, 27 Mart 2003)
Dünyaca ünlü bu iki gazetede 2003’te yayınlanan bu makalelerin ardından, aradan geçen üç yıl içinde pek çok gazeteci, yazar ve düşünür de aynı yönde açıklamalar yaptı. Batılıların bile “Osmanlı İmparatorluğu’nun yeniden kurulması gerektiği”ni düşündükleri bir devirde, Müslümanların bu işe dört elle sarılmaları gerektiği aşikardır.
SONUÇ
En başta da vurguladığımız gibi, Miladi takvimde 1980’lerin başına denk gelen Hicri 14. asrın başından itibaren yaşanan bu büyük çaplı gelişmeler, bizi son derece önemli bir sonuca götürmektedir: Müslümanların tarihin önemli bir dönüm noktasında oldukları sonucuna…
Bu durumda bütün Müslüman alemine düşen görev, bu sorumluluğa layık olmaktır. Her Müslüman, ahlakını güzelleştirerek, İslam ahlakının yayılması için elinden gelen çabayı göstermeli ve en güzel şekilde bu kutlu dönem için hazırlanmalıdır. Müslümanların yapmaları gereken en önemli hazırlıklardan biri ise, İslam dünyasının birliğini sağlamak olacaktır. Bunun için;
* Her Müslüman birey, gittiği camide, okuduğu okulda, iş yerinde, ziyaret ettiği internet platformunda, üyesi olduğu vakıfta veya kuruluşta, dünya Müslümanlarının birliği için çaba göstermeli, diğer Müslümanları bu konuda teşvik etmelidir.
* Tüm Müslüman hükümetler, İslam Birliği’ne hazırlanmalıdır. Diğer Müslüman ülkelerle aralarındaki ilişkileri geliştirmeli, bir yandan da gerçek İslam ahlakının kendi ülkelerinde de daha iyi yerleşmesi için kültürel faaliyetlerde bulunmalıdırlar.
* Tüm Müslüman sivil toplum kuruluşları, çeşitli organizasyonlar, vakıflar, medya mensupları, kanaat önderleri; Müslümanlar arasındaki ayrımların giderilmesi, birlik ve beraberliğin sağlanması için çaba göstermelidirler.
* Dünyaya ışık tutacak, güzellik sunacak, yeryüzüne adalet ve barış getirecek o büyük İslam medeniyetinin yeniden yeşermesi tüm Müslümanların duasıdır. Allah’ın izni ile, İslam Birliği’nin kurulması, tüm bu güzelliklere bir vesile olacaktır.
